Muğla ilinin tarihsel açıdan en görkemli mirasına sahip ilçelerinden biri olan Milas’ta Yahudi Cemaati 19. yüzyıl sonraları ile 20. yüzyıl başlarında oldukça etkindi.  Ancak Cumhuriyet döneminde yaşanan bir dizi gelişmeden Milas Yahudi cemaati de etkilendi. Cemaat mensupları bu dönem zarfında İzmir, İstanbul gibi büyük şehirlerin yanı sıra bazı Avrupa ülkelerinin ve bu arada İsrail Devleti'nin kurulmasından sonra bu ülkenin yolunu tuttular. 1970’lere kadar Milas’ta Yahudi cemaati mensuplarının yaşadığı biliniyor.

                Milas Yahudi Cemaati'nin en etkin olduğu dönem 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın başlarına denk gelir. Esasen Yahudi cemaatinin daha ilkçağlardan itibaren bölgede yaşadığı biliniyor. Nitekim Milas’a yakın Bodrum, Kos, Rodos, Sakız gibi bölgelerde de hatırı sayılır bir Yahudi cemaati olagelmiştir. Lakin şehrin 19. yüzyılda önemli bir ticari merkez haline gelmesine paralel olarak şehirdeki gayrimüslim nüfus ve bununla birlikte Yahudi nüfus ciddi bir artış gösterir. Bu devrede gayrimüslim cemaatler, Milas’ın merkezinde yaşıyorlardı. 1890’larda 300-400 civarında olan Milas Yahudilerinin sayısı, 20. yüzyılın başlarında bine ulaştı. Bunda özellikle Milas’ın çevre illerden aldığı göçler önemli rol oynamıştı. Özellikle 1. Dünya Savaşı sırasında Rodos, Kos ve Bodrum, İtalyanların hücumuna maruz kalmış, Yahudi cemaati de daha güvenli gördükleri Milas’a göç etme yoluna gitmişti.

                Milas’tan Yahudi cemaatine dair bugüne kalan pek bir hatıra yok ne yazık ki. Sadece eskiden havranın bulunduğu Hoca Bedrettin mahallesinde bir Yahudi evinin kapısı kalmış. Bu kapıda 5640 rakamı halen okunabiliyor. Yine Milas’ın havrası da bu mahallede imiş. Lakin cemaat yokluğundan dolayı bakımsız kalan havra, yıkılma tehlikesi gösterdiği için ortadan kaldırılmış ve yerine bugünkü Halk Eğitim binası inşa olunmuş.

                Bir de Sodra Dağının eteklerinde Gümüşlük mezar anıtının biraz yukarısında bulunan cemaate ait mezar alanı var tabii. Zaten bu alan, ilçedeki Yahudi varlığının tek somut nişanesi. Burada yaklaşık 100-150 kadar mezar taşı bulunmaktadır..Mezarlıktaki en eski taş 1795 tarihini taşıyor. Mezarlık 2000’li yılların başında içler acısı bir durumda idi.Halen bu içler acılığı devam etmektedir. Milas'a yukarıdan bakmakta olan Yahudi mezarlığı en yakın bir zamanda ele alınarak, temizlenmelidir.Düzenlemelerinin yapılıp, gerekli sayıda görevli personelin yerleştirilerek alanın  ağaçlandırılması, çiçeklendirilmesi gerekir.

                Milas'ımıza yakışan bir şekilde geçmişimize, tarihimize sahip çıkmamız şarttır. Kabir taşlarının kimisi parçalanmış, kimisi çevredeki gecekonduların inşasında kullanılmış, bir kısmı da çamurluk bir araziye kaldırım taşı olarak döşenmiştir.

                 Dönemin Belediye Halkla ilişkiler müdürü, Nevzat Çağlar Tüfekçi’nin girişimleri ile en azından kabristanın etrafı tellerle çevrilerek birkaç ağacın dikilmesi yoluna gidilmişti.

                Günümüzde ise mezarlığın etrafı bir duvarla çevrili ve iğreti kapısı açık. Mezar  taşların bir kısmı sapasağlam ancak bir kısmı parçalanmış ya da yazıları silinmiş halde.

                Cemaat mensuplarından bir kısmı halen atalarının mezarını ziyarete geliyorlar. Eğer Milas kaymakamlığı ya da belediyesince önlem alınmazsa Ege’nin en önemli Yahudi mezarlıklarından biri olan bu kabristan ya üzerinde organize sanayi sitesi yükselen Tire Yahudi Kabristanı gibi yok olacak ya da Bodrum’da bir iki düzine taştan ibaret olan Yahudi maşatlığı misali can çekişir bir hale gelecek.